Het huishoudregister van Nieuw-Lödöse (1609)
R. Veenstra. Oorspronkelijke titel: Nya Lödöses hjonelängd för 1609. Publicatiedatum: 30-07-2017. Meest recente update: 20-07-2022. Alleen gepubliceerd op deze website.
In 1609 en 1610 werden de inwoners van Nieuw-Lödöse, tegenwoordig een buitenwijk van de Zweedse stad Gotenburg, verplicht om de zogenaamde hjonelagspenningar te betalen. Hiervan zijn in totaal vier registers bewaard gebleven en deze zijn van groot belang voor het onderzoek naar de sociaal-economische verhoudingen binnen deze stad en voor het inschatten van de bevolkingsomvang.
De zgn. hjonelängder worden in het Zweedse rijksarchief bewaard en zijn digitaal raadpleegbaar via het digitale rijksarchief van Zweden (SVAR). Hjonelag betekent echtpaar, huwelijk of huishouden. Zowel de naam van de bron hjonelängd, d.w.z. letterlijk een lijst met huishoudens, als de hier gekozen vertaling ”huishoudregister” is enigszins misleidend. Het register bevat namelijk ook inwoners die als alleenstaanden opgevat kunnen worden.
Inwoners van Karl IX:s Göteborg (1604-1611)
R. Veenstra. Oorspronkelijke titel: Invånare i Karl IX:s Göteborg (1604-1611). Meest recente update: 20-04-2016. Alleen gepubliceerd op deze website.
Dit artikel bevat een weergave van de inwoners van Oud-Gotenburg, kortom Karl IX:s Göteborg. Deze vestiging bestond van 1604 tot en met 1611 en kreeg haar stadsrechten of privileges in 1607. Helaas zijn er geen DTB-bronnen bewaard gebleven. Door middel van andere bronnen kan toch een aantal (mannelijke) inwoners van Gotenburg worden opgespoord.
De inwoners van Oud-Gotenburg worden per bron weergegeven. Merk a.u.b. op dat de genoemde personen uit Amsterdam niet persé naar Gotenburg verhuisd zijn. Wel hebben ze tenminste in een beginstadium een zekere mate van belangstelling getoond.
Het aantal ”gevonden” Gotenburgers uit Karl IX:s Göteborg (excl. familieleden en personeel) bedraagt op dit moment: 69. Mochten er in de toekomst "nieuwe" Gotenburgers worden ontdekt, dan zal dit artikel natuurlijk worden aangepast.
De internationale handel van Nieuw-Lödöse in 1609 volgens de tolrekeningen van andere steden
R. Veenstra. Oorspronkelijke titel: Nya Lödöses utrikeshandel för 1609 i tullräkenskaperna för andra städer. Publicatiedatum: 16-08-2015. Alleen gepubliceerd op deze website.
Er zijn helaas geen tolrekeningen van Nieuw-Lödöse beschikbaar voor het jaar 1609. De in- en uitvoer van Nieuw-Lödöse kan desondanks gedeeltelijk worden achterhaald d.m.v. andere bronnen zoals de Sonttolrekeningen en de tolrekeningen van andere havensteden. In dit artikel worden twee voorbeelden uitgewerkt: een vermelding in de tolrekeningen van Stockholm en een vermelding in de tolrekeningen van Åbo in Finland.
Van deze publicatie is vooralsnog geen Nederlandstalige bewerking beschikbaar. De oorspronkelijke publicatie in het Zweeds kunt u hier downloaden.
De Amsterdamse bevrachtingscontracten (1593-1610) op Nieuw-Lödöse en in het bijzonder het contract uit 1594
R. Veenstra. Publicatiedatum: 29-09-2012 (inhoud bijgewerkt op 18-08-2015). Alleen gepubliceerd op deze website.
Volgens de door Winkelman gepubliceerde Amsterdamse bevrachtingscontracten werd de Zweedse haven van Nieuw-Lödöse tussen 1593 en 1610 vijf keer in een contract genoemd.
Van deze vijf contracten kan alleen het contract uit 1594 aan de hand van de tolregisters van Nieuw-Lödöse worden gecontroleerd. In dit artikel wil ik dit bevrachtingscontract uit 1594 vergelijken met de tolregisters van Nieuw-Lödöse en nagaan in hoeverre dit contract representatief is voor de handel tussen Amsterdam en Nieuw-Lödöse van dat jaar.
Handel tussen Nieuw-Lödöse en Amsterdam 1613-1620: Een aanvulling
R. Veenstra. Oorspronkelijke titel: Nya Lödöses handel med Amsterdam (1613-1620): en komplettering. Gepubliceerd in: Göteborg förr och nu. Publicatiejaar: 2016.
De Zweedse haven Nileus, Nieuw-Lödöse of Nya Lödöse, tegenwoordig een buitenwijk van Gotenburg, wordt in tenminste 44 Amsterdamse bevrachtingscontracten genoemd. Dit aantal is gebaseerd op de publicaties van Winkelman m.b.t. de Nederlandse Oostzeehandel tussen 1593 en 1625. Een groot gedeelte van deze 44 bevrachtingscontracten stamt uit de periode waarin Nieuw-Lödöse door Denemarken was bezet. Volgens deze contracten kwamen schepen uit de Republiek meestal zonder lading aan en haalden ze in Nieuw-Lödöse een onbekende lading op.
Handel tussen Nieuw-Lödöse en Amsterdam 1613-1620
R. Veenstra. Oorspronkelijke titel: Nya Lödöses handel med Amsterdam (1613-1620). En brygga mellan två Göteborg. Gepubliceerd in Göteborg förr och nu. Publicatiejaar: 2010.
Deze publicatie gaat in op de kenmerken van de Amsterdamse handel op Nieuw-Lödöse aan de hand van de Amsterdamse bevrachtingcontracten m.b.t. de Oostzeehandel zoals weergegeven in de publicaties van de Nederlandse historicus Winkelman.
Nieuw-Lödöse blijkt een haven te zijn geweest die vanuit Amsterdam vrijwel altijd als eerste werd aangedaan en vaak zonder last aan boord, waarna in Nieuw-Lödöse het schip de eerste lading ontving die vervolgens vooral in Zuid-Europa werd gelost.
De nationaliteit van de burgers van Nieuw-Lödöse volgens een register uit 1619
R. Veenstra. Oorspronkelijke titel: Nationalitetsbedömning utifrån Nya Lödöses mantalslängder 1619. Publicatiedatum: 05-01-2015 (meest recente update 11-10-2016). Alleen gepubliceerd op deze website.
De bevolking van de stad Gotenburg, d.w.z. het in 1621 gestichte Gustav II Adolfs Göteborg, bestond tijdens de beginperiode uit een combinatie van immigranten, inwoners uit het in 1611 verwoeste Oud-Gotenburg en inwoners uit het nabijgelegen Nieuw-Lödöse. Van oudsher heeft de geschiedschrijving van de stad Gotenburg veel aandacht besteed aan inwoners van buitenlandse afkomst en uit welk land afzonderlijke burgers afkomstig waren. Het eerste stadsbestuur zou bijvoorbeeld uit o.a. tien Nederlanders hebben bestaan. Na afloop van de Kalmaroorlog (1611-1613) werd het dal van de Göta Älv, d.w.z. de rivier tussen Gotenburg en het Vänermeer, door Denemarken bezet.
Handel tussen Gotenburg en Stockholm volgens de waagboeken en tolrekeningen van Stockholm (1609-1611)
R. Veenstra. Oorspronkelijke titel: Göteborgarnas utrikeshandel i Stockholms vågböcker och tullräkenskaper (1609-1611). Gepubliceerd: Göteborg förr och nu. Publicatiejaar: 2016.
Tijdens mijn lezing op 5 december 2013, georganiseerd door Landsarkivet in Göteborg, maakte ik melding van de tolrekeningen van Stockholm als waardevol bronnenmateriaal voor het onderzoeken van de handel op de stad Gotenburg. Deze publicatie, oorspronkelijk in het Zweeds, gaat dieper op deze materie in. In tegenstelling tot de oorspronkelijke publicatie gaat de Nederlandstalige bewerking alleen in op waagboeken en tolrekeningen van Stockholm en laat dus andere bronnen buiten beschouwing.
Export van ossen en paarden volgens de tolrekeningen van Nieuw-Lödöse (1605-1611)
R. Veenstra. Oorspronkelijke titel: Boskapsexport i Nya Lödöse enligt tullräkenskaperna (1605-1611). Publicatiedatum: 18-10-2012. Alleen gepubliceerd op deze website.
De uitvoer van ossen en paarden vormt een aparte categorie exportproducten in de tolrekeningen van Nieuw-Lödöse.
Het gaat immers over levende dieren. Uitgevoerde paarden kwamen daarbij in twee categorieën terecht: hästar (letterlijk paarden maar hier waarschijnlijk hengsten) of ston (merries), waarbij onduidelijk blijft wat er precies onder hästar verstaan moet worden.
Tijdens de onderzoeksperiode werden 169 dieren uitgevoerd, waarvan 76 ossen. Ruim 70 procent van de ossen en 45 procent van de hästar werd naar Stralsund geëxporteerd.
Een vergeten compagnie. De Gotenburgse compagnie van coophandel te Amsterdam en Gotenburg (1606-1611)
R. Veenstra. Gepubliceerd in Jaarboek Amstelodamum. Publicatiejaar: 2010.
In 1603 besloot hertog Karel, de latere koning Karel IX (1604-1611) van Zweden, om op het eiland Hisingen, langs de rivier Göta een nieuwe handelsstad te stichten onder de naam Göteborg of Gotenburg. De nederzetting kwam niet op de locatie van de huidige binnenstad te liggen, maar ongeveer drie kilometer stroomafwaarts en direct tegenover het kasteel van de koning, Älvsborgs Fästning. Zweden bezat hier slechts een smalle strook land tussen de Deense provincie Halland en het Noorse Bohuslän. Deze corridor was geruime tijd de enige mogelijkheid voor Zweden om toegang te krijgen tot de Noordzee zonder door de Sont bij Kopenhagen te moeten varen.
Handel met de Republiek volgens de tolrekeningen van Nieuw-Lödöse (1604-1611)
R. Veenstra. Oorspronkelijke titel: Hollandshandeln i Nya Lödöses tullräkenskaper (1604-1611). Gepubliceerd in Göteborg förr och nu. Publicatiejaar: 2012.
Dit artikel gaat in op de kenmerken van de Nederlandse, d.w.z. vooral Amsterdamse, handel op Nieuw-Lödöse tijdens het begin van de zeventiende eeuw. Als bronmateriaal zijn met name de tolrekeningen van deze Westzweedse stad gebruikt. Welke import- en exportgoederen werden in Nieuw-Lödöse verhandeld? Welke Nederlandse kooplieden en schippers waren bij deze handelsactiviteiten betrokken? Was er sprake van samenwerking met de Nederlanders in Oud-Gotenburg?
Tot het gebruikte bronmateriaal behoort o.a. een lijst uit 1605 met alle importeurs die dat jaar in Nieuw-Lödöse goederen hebben ingevoerd. Tot deze 140 importeurs behoorden vijf Nederlandse kooplieden en schippers:
De Gotenburgse compagnie van Coophandel (1606-1611): Wie en waarom?
R. Veenstra. Oorspronkelijke titel: Göteborgs första handelskompani (1606-1611): Vem och varför? Handelskolonin i Karl IX:s Göteborg betraktad ur en europeisk synvinkel. Gepubliceerd in Göteborg förr och nu. Publicatiejaar: 2008.
Het Zweedse onderzoek naar Karl IX:s Göteborg heeft zich met behulp van met name Zweeds bronmateriaal hoofdzakelijk gericht op hetgeen de Zweedse kroon met de stichting van de stad beoogde.
Natuurlijk was Karl IX vooral geïnteresseerd in de verkoop van Zweeds waren, in het bijzonder koper, op het Europese vasteland om daarmee de naar Gotenburg uitgenodigde buitenlandse kooplieden de rol van bankiers in dienst van de Zweedse kroon op zich te laten nemen. Maar de allerbelangrijkste vraag blijft eigenlijk wat voor deze buitenlandse kooplieden zo interessant was aan Gotenburg.
De burgerregisters van Nieuw-Lödöse (1599-1605)
R. Veenstra. Oorspronkelijke titel: Borgarlängderna i Nya Lödöse (1599-1605). Publicatiedatum: 09-01-2013. Meest recente update: 20-07-2022. Alleen gepubliceerd op deze website.
De burgerregisters vormen een waardevolle bron voor het onderzoeken van de sociale verhoudingen in Nya Lödöse. In het Nederlands wordt deze West-Zweedse stad Nieuw-Lödöse genoemd of, zoals destijds, afgekort tot Nileus. Sinds 1624 maakt Nieuw-Lödöse officieel deel uit van de stad Gotenburg.
De hier bedoelde burgerregisters werden samengesteld in het kader van extra belastingheffingen, bijvoorbeeld als de Zweedse staat dringend kapitaal nodig had. In dit artikel beperk ik mij tot een weergave van de burgerregisters van 1599, 1603, 1604 en 1605 en laat ik derhalve de huishoudregisters (hjonelängder) van 1609 en 1610 buiten beschouwing.
Was Karl IX:s Göteborg een Hollandse kolonie?
R. Veenstra. Oorspronkelijke titel: Var Karl IX:s göteborg en holländsk koloni? En källkritisk diskussion utifrån bland annat nederländska källor. Gepubliceerd in Göteborg förr och nu. Publicatiejaar: 2006.
Binnen de geschiedenis van de stad Gotenburg is een bijzonder plaats weggelegd voor Karl IX:s Göteborg. De aanleg van deze stad aan de noordzijde van de Göta rivier vond plaats in 1604 tijdens de regeerperiode van Karl IX.
Nog voor de verwoesting van deze stad in 1611 door de Denen, kreeg de stad een bestuurlijke organisatie (rechtbank, stadsraad, burgemeesters, burggraaf) en bovenal verleende Karl IX de stad in 1607 zijn stadsrechten/privileges. Deze voorloper van het huidige Gotenburg, ontstaan aan de zuidzijde van de rivier, staat bekend als de Hollandse of Nederlandse kolonie aangezien alle inwoners afkomstig zouden zijn uit Nederland.